Συνέντευξη με σκηνοθέτη Μαριάννα Οικονόμου

Το ντοκυμαντερ «Le difficile chemin vers l’Europe» βραβεύθηκε στο 8ο Διεθνές Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ της Λειψίας. Ενα δεύτερο βραβείο απονεμήθηκε από την Κριτική Επιτροπή της μεγαλύτερης γερμανικής συνδικαλιστικής ένωσης: Ver.di (Vereinte Dienstleistungsgewerkschaft). Πριν την προβολή του στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (2016) και εν συνεχεία στις ελληνικές αίθουσες, μιλήσαμε με τη δημιουργό του Μαριάννα Οικονόμου.

– Το ντοκυμαντερ σας «Le difficile chemin vers l’Europe» αποτελεί ένα μίνι-χρονικό της κράτησης δύο προσφύγων στις φυλακές ανηλίκων του Βόλου. Μιλήστε μας περισσότερο για την υπόθεση του. Με ποια αφορμή επιλέξατε να ασχοληθείτε με το θέμα της μετανάστευσης; Πως έγινε η επιλογή των συγκεκριμένων προσώπων; Είχατε νέα τους μετά την αποφυλάκιση τους;

Όλα ξεκίνησαν 2 χρόνια πριν όταν κατά τύχη έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο «Στο σχολείο ξεχνώ την φυλακή» με μαρτυρίες φυλακισμένων ανήλικων μεταναστών που περιέγραφαν το επικίνδυνο ταξίδι τους από την Ασία στην Ελλάδα. Με συγκίνησε η αμεσότητα των περιγραφών τους και οι τρομακτικά επικίνδυνες συνθήκες στις οποίες υπόκεινται προκειμένου να φύγουν από την χώρα τους σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Μου δημιουργήθηκαν πολλά ερωτήματα, ιδιαίτερα για το πώς καταλήγουν αυτοί οι ανήλικοι μετανάστες στη φυλακή στην Ελλάδα καταδικασμένοι με μεγάλες ποινές. Για πολύ καιρό δεν μπορούσα να βγάλω από το μυαλό μου τις αφηγήσεις τους και τα ερωτήματά μου αυξάνονταν. Έτσι αποφάσισα να κάνω αυτό το ντοκιμαντέρ. Δεν ήξερα ποια θα ήταν η  συγκεκριμένη ιστορία και προσέγγιση του ντοκιμαντέρ αλλά όταν άρχισα να γνωρίζω κάποια από τα παιδιά στη φυλακή και να ακούω τις ιστορίες τους, έγινε ξεκάθαρο ότι οι πιο τραγικές περιπτώσεις ήταν αυτών των ανήλικων μεταναστών που είχαν πέσει θύματα εκμετάλλευσης των διακινητών και είχαν εξαναγκαστεί με διάφορους τρόπους να μεταφέρουν άτομα από την Τουρκία στην Ελλάδα και έτσι να γίνουν οι ίδιοι διακινητές. Βάση του Ελληνικού νόμου ανεξαρτήτως ηλικίας η μεταφορά παράτυπων μεταναστών θεωρείται ποινικό αδίκημα και τιμωρείται πολύ αυστηρά. (10 χρόνια φυλάκιση για κάθε μεταφερόμενο άτομο). Το φαινόμενο αυτό είχε αρχίσει να παίρνει πολύ μεγάλες διαστάσεις στην Ελλάδα κυρίως από τότε που χτίστηκε το τείχος στον Έβρο, και οι φυλακές γέμιζαν με αθώα παιδιά ενώ οι διακινητές συνέχιζαν να δρουν ανενόχλητοι στην αντίπερα όχθη. Για μένα ήταν πολύ σημαντικό αυτό το τραγικό φαινόμενο της παράτυπης μετανάστευσης να βγει στο φώς και ο τρόπος που θα το προσέγγιζα ήταν μέσα από τις ιστορίες δύο ανήλικων κρατούμενων.

Επέλεξα τελικά να επικεντρωθώ σε αυτά τα δύο παιδιά γιατί όταν τους συνάντησα ήταν  υπόδικοι και ήθελα να παρακολουθήσω την εξέλιξη της δίκης τους και το μέλλον τους. Ο  Τζασήμ ήταν ο μικρότερος σε ηλικία και τελείως ‘χαμένος’ για το τι του είχε συμβεί. Ο Αλσαλέχ ήταν ήδη 14 μήνες στη φυλακή και είχε κατά κάποιο τρόπο αναλάβει υπό την προστασία του τον Τζασήμ. Μέσα στη φυλακή είχαν γίνει φίλοι και αυτό ήταν ένα στοιχείο που λειτούργησε θετικά για την ταινία.

Δυστυχώς έχω χάσει τα ίχνη του Τζασήμ. Με τον Αλσαλέχ είμαστε σε επαφή.

– Ποιες δυσκολίες συναντήσατε τόσο κατά την προετοιμασία του ντοκυμαντερ σας όσο και κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων; (Υπήρξαν γραφειοκρατικά κωλύματα στην αρχή; Εντός του σωφρονιστικού ιδρύματος του Βόλου παρουσιάστηκαν εμπόδια; Πως σας αντιμετώπισαν οι υπόλοιποι κρατούμενοι;)

Αν και ήξερα ότι ήταν σχεδόν αδύνατον να πάρω άδεια κινηματογράφησης μέσα σε μια φυλακή ανηλίκων και ιδιαίτερα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, το ότι τελικά τα καταφέραμε νομίζω ότι οφείλεται εν μέρει στην δική μου επιμονή να κάνω γνωστή την ιστορία αυτών των ανήλικων προσφύγων στον κόσμο και εν μέρει στην μεγάλη τύχη να συναντήσω άτομα στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και στη Φυλακή που αντιλήφθηκαν την σημασία μιας τέτοιας ταινίας και που τελικά την υποστήριξαν με προσωπικό τους ρίσκο.  Αρχικά οι δεσμεύσεις για την κινηματογράφηση μέσα στη φυλακή ήταν αρκετά ασφυκτικές σε σημείο που δεν ήμουν καθόλου σίγουρη ότι θα μπορούσα ή θα είχε νόημα να συνεχίσω τα γυρίσματα. Με τον καιρό όμως χτίστηκε μια σχέση εμπιστοσύνης με τον διευθυντή, την κοινωνική λειτουργό και το προσωπικό και τελικά η κίνησή μας ήταν αρκετά ελεύθερη και η συνεργασία καλή. Γενικά θα λεγα ότι οι επισκέψεις μας αποτελούσαν ένα αξιοσημείωτο  γεγονός μέσα στην ανία και απραξία της καθημερινότητας της φυλακής και οι περισσότεροι  τρόφιμοι επεδίωκαν επαφή και κουβέντα μαζί μας.

– Μέσα στο 2015, περισσότεροι από 761.000 πρόσφυγες έφτασαν στην Ελλάδα. Συγχρόνως 413 διακινητές συνελήφθησαν. (στοιχεία mediagov.gr-fact sheet) Πιστεύετε ότι με τις παρούσες συνθήκες υπάρχει τρόπος να καταπολεμηθεί αποτελεσματικά η παράνομη διακίνηση μεταναστών και να αποτραπούν φαινόμενα εκμετάλλευσης των ανηλίκων μεταναστών; (να ρωτήσουμε και κάτι σχετικό με την αργοπορία του δικαστικού συστήματος στην Ελλάδα;)

Όσο υπάρχουν λόγοι που ωθούν τους ανθρώπους να φύγουν από τον τόπο τους και τα σύνορα είναι κλειστά, θα υπάρχουν και οι διακινητές που θα διευκολύνουν το ταξίδι της παράνομης μετακίνησης και θα εκμεταλλεύονται την ανάγκη αυτή. Πιστεύω πως τίποτα δεν μπορεί να τους σταματήσει. Η ανάγκη για επιβίωση και το όνειρο για μια καλύτερη ζωή πάντα υπερισχύουν οποιουδήποτε κόστους. Όταν κλείνει ένα σύνορο, πάντα βρίσκεται ένα άλλο που είναι προσπελάσιμο ακόμα και με κίνδυνο της ζωής.

Οι ανήλικοι είναι από τα πιο εύκολα θύματα των διακινητών λόγω της άγνοιας και του φόβου τους. Οι διακινητές θα συνεχίσουν να τους εκμεταλλεύονται, γιατί γνωρίζουν καλά τους κινδύνους και τους νόμους των κρατών και δεν είναι διατεθειμένοι να ρισκάρουν οι ίδιοι τη ζωή τους. Δεν είναι εύκολο για την αστυνομία να ξεχωρίσει ποιος είναι ο πραγματικός διακινητής και ποιος το θύμα της διακίνησης όταν φτάνει μια βάρκα στα παράλια της Ελλάδας και κάποιες φορές αυτοί που συλλαμβάνονται είναι τα θύματα και όχι οι πραγματικοί διακινητές. Μετά είναι θέμα της δικαιοσύνης πως θα χειριστεί την κατηγορία και τι ελαφρυντικά θα αναγνωρίσει. Μέσα στην απελπιστικά πολύπλοκη κατάσταση του προσφυγικού ζητήματος, ίσως αυτό που θα μπορούσε να προστατεύσει τους ανήλικους από το να πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης των διακινητών είναι η ενημέρωσή τους για τους κινδύνους του ταξιδιού, τον ρόλο που παίζουν οι διακινητές και το ποινικό καθεστώς στην Ελλάδα.

Η μεγάλη καθυστέρηση του δικαστικού συστήματος είναι ένα τεράστιο θέμα στην Ελλάδα. Πολλά άτομα όπως ο Αλσαλέχ καταλήγουν να περνάνε 18 μήνες έγκλειστοι στη φυλακή πριν δικαστούν. Δεν τίθεται θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Ιδιαίτερα όταν τελικά αποδεικνύεται ότι είναι και αθώοι;

– Μετά το «Le difficile chemin vers l’Europe», ποια είναι τα επόμενα σχέδια σας; Έχετε ήδη καθορίσει την θεματική της επόμενης δουλειάς σας;

Το προσφυγικό θέμα συνεχίζει να με απασχολεί πολύ και έχω κάποιες ιδέες που  θα προσπαθήσω να υλοποιήσω. Στο μεταξύ ολοκληρώνω τα γυρίσματα για ένα ντοκιμαντέρ που διαπραγματεύεται την επείγουσα και απαραίτητη ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας στον αγροτικό τομέα στην Ελλάδα. Πάντα μέσα από ανθρώπινες ιστορίες.

Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο GrèceHebdo στις  17 Μαρτίου 2016 http://grecehebdo.gr/index.php/interviews/1869-%E2%80%98%E2%80%99le-difficile-chemin-vers-l%E2%80%99europe%E2%80%99%E2%80%99-interview-avec-la-r%C3%A9alisatrice-marianna-economou